قبله دعا؛ پیوندی میان آب و باورها

به گزارش ایسنا، آب در ایران نخست به علت موقعیت جغرافیایی و آب و هوا اهمیت پیدا می‌کند و دلیل بعدی آن وجود سنت‌ها و ادیان از گذشته تا به امروز است. موقعیت جغرافیایی ایران به طور کلی در منطقه‌ای گرم و خشک قرار گرفته است. نسبت بارش باران در این منطقه کم است و کشت و کشاورزی در کشور را تحت تاثیر خودش قرار می‌دهد.

روایات بسیاری از مراسم دعا در بسیاری از شهرها و روستاهای کشور وجود دارد. شاید امروزه اجرای آن بسیار محدود شده باشد و اما در گذشته این مراسم به مثابه خبری خوب و امید رهایی از خشکسالی و بارش باران در میان مردم بوده است. تنوع اجرای مراسم قبله دعا در ایران، نشان می‌دهد مسئله آب و باران با تمام ابعاد زندگی، عقاید، باورها و… گره خورده است.

آب و زندگی روزمره

اگر تاریخ ایران از منظر فرهنگی-اجتماعی تحلیل شود، آب همیشه نقشی کلیدی در زندگی روزمره ایرانیان داشته است. همچنین ناترازی نسبت میزان مصرف آب در زندگی روزمره و کشاورزی با بارش‌ باران، ممکن است زندگی مردم را با خطرات مهمی مواجه کند. کمبود آب علاوه تشنگی، مزراع را خشک می‌کند و منابع غذایی از بین می‌روند. همچنین باعث شیوع بیماری‌های واگیردار بین مردم می‌شود.

آب و ادیان

در دید گذشتگان باران را یک پدیده طبیعی دارای علل جغرافیایی و جوی نمی‌دانستند و باران در حقیقت نبرد بین نیکی و بدی بوده است. آنان بر این باور بودند که با نیایش و گرامی داشتن ایزدان و دوری از دیو پرستی به آمدن باران کمک می‌کنند.

بنابر روایات کهن و قسمتی از کتاب اوستا به نام یشت‌ها، همشتین یشت آن «تیشتر» ایزد باران است. در این بخش، به نبرد بین تیشتر و دیو خشکسالی پرداخته شده است. در این یشت اشاره شده است که هرکس تیشتر را بستاید. سپاه دشمن هرگز به این سرزمین درنخواهد آمد. همچنین خشکسالی، سیل و بیماری پیش نخواهد آمد.

در دین اسلام نیز آب از مطهرات است. در قرآن در بیش از صد آیه به آب اشاره شده است. در آیه ۳۰ سوره انبیا در اهمیت آب آمده «و هر چیز زنده‏‌ای را از آب پدید آوردیم، آیا [باز هم] ایمان نمی‌آورند.» و همچنین در آیه ۴۸ سوره فرقان آمده است، «و او خدایی است که بادها را برای بشارت پیشاپیش باران رحمت خود فرستاد، و از آسمان آبی طاهر و مطهر نازل کردیم.» که این آیه به علت اشاره چگونگی بارش باران نیز مورد توجه است.

مراسم قبله دعا

 مراسم قبله دعا در بسیاری از استان‌ها و شهرهای کشور ریشه دارد، شکل کلی این مراسم اغلب به یکدیگر شباهت دارد و تفاوت‌های آن جزئی است. در ادامه روایتی از این مراسم در استان بوشهر، به نقل از کتاب «افسانه باران یا باران خواهی در ایران» آمده است.

در فصل پاییز، کشاورزان بوشهری منتظر بارش باران در آبان ماه هستند. بعضی از سال‌ها باران تا زمستان نمی‌بارد. در این حال کشاورزان از این مسئله نگران می‌شوند. ماهی که شخم زدن زمین کشاورزی آغاز می‌شود، اگر باران نبارد، مردم تصمیم می‌گیرند به سوی قبله دعا بروند تا خداوند بر آن‌ها رحم کند و باران بیاید.

هنگام عزیمت به سوی قبله دعا مشک آب خشک را برداشته و میانش را باد می‌کنند و آسک آسیاب دستی کوچک و خروسی را برمی‌دارند. سپس به سوی غرب ده که مکان قبله دعا است، حرکت می‌کنند و موقع رفتن به قبله دعا می‌خوانند: قبلی دعا بلکه خدا رحمتش بیا (برویم قبله دعا شاید خدا ترحم کند). بعد به درختی در سر راهشان می‌رسند و می‌خوانند: ای دار سز بلحیا بارون ول کن تا بیا (ای درخت سبز باحیا باران را رها کن که بیاید).  از کنار درخت نیز می‌گذرند و دسته جمعی این شعر را می‌خوانند: آسک‌م جو ایخه (آسیاب کوچک ما جو می‌خواهد)/ مشکولک او ایخه (مشک کوچک ما آب می‌خواهد)/ مرغک‌م دون ایخه (مرغک ما دانه می خواهد).   

آنان در مسیر طبیعت، یعنی درخت را به کمک می‌طلبند. بعد مردان به منظور اعلام درماندگی کلاه از سر بر می‌دارند و زنان سینه زنی می‌کنند و از خداوند باران می‌طلبند. به دنبال این مراسم کودکان روستا نیز مراسمی برای طلب باران برگزار می‌کنند. آن‌ها دسته جمعی در کوچه‌های ده به راه می‌افتند و همه با هم می‌خوانند: الله نگر (خدایا بنگر)/ سی سرپتیم بنگر (به سر برهنه‌ام بنگر)/ سی کم گشنم بنگر (به شکم گرسنه‌ام بنگر)/ سی دل تشنم بنگر (به دل تشنه‌ام بنگر)/ سی پایی پتیم بنگر (به پای برهنه‌ام بنگر)/  اُو اُو نون جو (آب آب، نان جو)/ مشکولکم اُو ایخه (مشک کوچکم آب می‌خواهد)/  آسککم جو ایخه (آسیای دستی کوچکم جو می‌خواهد)/ مرغک‌م دون ایخه (مرغکم دانه می‌خواهد).

انتهای پیام