واکاوی ابعاد شخصیت علمی حضرت فاطمه زهرا(س)

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین فرخی، معاون پژوهش مرکز تخصصی امام شناسی، در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص اهمیت شرکت در مراسم منسوب به اهل بیت و معرفی حضرت فاطمه(س) گفت: حضور ما در مجالس اهل بیت(ع) بی تاثیر نیست. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «من احب فاطمه فهو فی الجنه معی.» و همینطور حضرت(ص) فرمود: «حُبُّ فَاطِمَةَ یَنْفَعُ فِی مِائَةِ مَوْطِنٍ أَیْسَرُ تِلْکَ اَلْمَوَاطِنِ اَلْمَوْتُ وَ اَلْقَبْرُ وَ اَلْمِیزَانُ وَ اَلْمَحْشَرُ وَ اَلصِّرَاطُ و المحاسبه.» تک تک این مواضعی که شاید برای ما سخت‌ترین مواضع باشد، در کلام رسول خدا(ص) نسبت به محبت خانم فاطمه زهرا(س)، کم‌ترین‌ها تلقی شده است.

وی ادامه داد: قبل از اینکه وارد بحث علم حضرت فاطمه(س) و عظمتی که در علم حضرت(س) در روایات بیان شده است، بپردازیم، باید بگوییم که چرا وارد بحث علم حضرت(س) می‌شویم. همیشه در طول تاریخ، علم یکی از معیارها برای شناخت افضلیت، جایگاه و فضیلت برشمرده شده است.

فرخی افزود: خداوند متعال در آیه ۹ سوره مبارکه زمر می‌فرماید: «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ، بگو آیا کسانی که می‌دانند و کسانی که نمی‌دانند یکسانند؟» و همچنین خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّمَا یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ، از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌ترسند.» یعنی ثمره علم؛ عبودیت، بندگی، خضوع و خشوع در برابر خداوند متعال است.

وی با بیان جایگاه و شان علمی حضرت فاطمه(س) در آینه روایات اظهار کرد: اولین بُعد از ابعاد علمی حضرت فاطمه(س)، علم به مسائل دین، فقه و اعتقادات است. اگر گوشه چشمی به روایاتی که از حضرت فاطمه(س) به ما رسیده است، داشته باشیم، در می‌یابیم که حضرت فاطمه(س) مرجع پاسخ به بسیاری از سوالات زنان مدینه بوده است.

فرخی افزود: در روایتی آمده است زنی از طرف همسرش آمد و سوالاتی پرسید. این بدین معناست که مردان هم به مرجعیت حضرت فاطمه(س) واقف بودند. حضرت(س) نه تنها پاسخ‌گوی سوالات فقهی و مخصوص دایره زنان است، بلکه روایات را که مشاهده می‌کنیم، دریافت می‌شود که حضرت به مسائل مختلف اعتقادی، اخلاقی، سیره و امثالهم پرداختند. یک نمونه بارز این مسئله خطبه خانم فاطمه زهرا(س) است. خطبه‌ای که سال‌های گذشته توجه خوبی به آن شده است اما حق مطلب در حق این خطبه، یعنی خطبه فدکیه، ادا نشده است.

وی در رابطه با توضیح خطبه فدکیه گفت: در این خطبه، حضرت به مسائل اعتقادی، توحیدی از طرف حضرت مطرح می‌شود و مباحثی که لسانش، لسان کلام امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) است. همانطور که ما در نهج‌البلاغه مباحث توحیدی را می‌بینیم، در خطبه فدکیه نیز شاهد این مباحث به صورت ناب هستیم. این ابتدایی ترین امری است که در مسئله علم حضرت فاطمه(س) به آن پرداختیم.

معاون پژوهش مرکز تخصصی امام شناسی ادامه داد: بُعد دوم در مسئله علم حضرت فاطمه(س) در روایات، مسئله منابع علم امام است که یکی از مباحث مهم مطرح شده است. از مهم‌ترین منابع علم امام یعنی اهل بیت(ع) از امام اول تا امام دوازدهم، مصحف فاطمه زهرا(س) است.

وی با بیان چیستی مصحف فاطمه زهرا(س) گفت: در روایاتی از حماد بن عیسی از اصحاب اجماع، از امام صادق(ع) نقل کرده است، وقتی رسول خدا از دنیا می‌روند، غم شدیدی سراغ فاطمه زهرا(س) می‌آید، این روایت در کتاب بصائر الدرجات بیان شده است که می‌گوید: «ان الله تبارک و تعالی لما قبض نبیه دخل علی فاطمه من وفاته من الحزن مالا یَعلمه الا الله، حزن شدیدی که فقط خدا می‌داند چقدر بوده است، برای حضرت فاطمه(س) بوجود می‌آید.» حضرتی که عزیز پیغمبر است و حضرتی که برای خدا معیار بهشت و جهنم شمرده شده است.

فرخی ادامه داد: با این اتفاق خداوند متعال برای فرشته‌ای از فرشتگان خویش، در بعضی روایات جبرئیل معرفی شده، وظیفه تسلی حضرت فاطمه(س) را مشخص می‌کند. حضرت فاطمه(س) این جریان را برای امیرالمؤمنین تعریف می‌کنند و امام علی(ع) می‌فرمایند: «هرگاه این ملک نزد شما آمدند به من هم اطلاع دهید و آنچه را که به شما می‌گوید را من نیز بگویید.»

وی تصریح کرد: در روایتی از امام صادق آمده است که می‌فرماید: «حضرت فاطمه(س) نیز هر آنچه که ملک گفت را بیان می‌کردند و در همین حین، امیرالمؤمنین نیز آن را املاء می‌کردند.» نتیجه این گفتگوها مصحف حضرت فاطمه(س) شده است. در روایات آمده است که آیه‌ای از قرآن در این مصحف نیست. مسئله حلال و حرام در این کتاب نیست. بلکه تعبیر روایت این است: «ولکن فیه علم ما یکون.» علم آینده در این کتاب نوشته شده است یعنی بخشی از علم اهل بیت که علم «ما یکون» است، یعنی علم به گذشته، حال و آینده. مرهون و مدیون حضرت فاطمه(س) است.  

وی گفت: در روایات متعددی دیده‌ایم که اهل بیت، وقایعی از وقایع آینده را اطلاع دادند و بعد از آن گفته‌اند که از مصحف حضرت فاطمه(س) بیان کردیم. در روایتی، حضرت فاطمه(س) خطاب به امیرالمؤمنین می‌فرماید: «یاعلی! اگر بخواهی، علم ما کان و مایکون را به شما می‌گویم.» یعنی حضرت فاطمه(س) در عین حالی که امام کلامی نیست، نبی نیست اما علمی از جنس علم اهل بیت دارد.

معاون پژوهش مرکز تخصصی امام شناسی بیان کرد: یکی از مباحث مهم دیگر که در بحث علم حضرت فاطمه(س) قابل طرح است، لقب محدثه بودن(یعنی کسی که با او حدیث گفته می‌شود) است؛ یکی از منابع علم امام بحث تحدیث به معنای گفت‌وگوی ملائکه با حجت خدا است.

وی عنوان کرد: امام صادق(ع) در خصوص این لقب حضرت فاطمه(س) فرمودند: «کانت فاطمه، محدثه و لم تکن نبیه، حضرت فاطمه(س) محدثه است در حالیکه پیامبر نیست». این از عقاید قطعی ما است که اهل بیت، ائمه و حضرت فاطمه(س)، در عین حالی که نبی نیستند، محدث و محدثه هستند یعنی ارتباط با ملائکه دارند.

وی افزود: در روایتی آمده است: وقتی امیرالمؤمنین علی(ع) از خدمت رسول خدا به همراه عمار بازمی‌گردند، حضرت فاطمه(س) خطاب به امیرالمؤمنین می‌گویند: «یاعلی! می‌خواهی از آنچه که بین تو و پیغمبر اتفاق افتاده، خبر بدهم؟» محتوا و حقیقتی که از آن با عنوان علم غیب یاد می‌کنیم. مانند حضرت عیسی(ع) که به آنچه که در خانه‌های مردم نیز اتفاق می‌افتاد، واقف بودند.

فرخی با معرفی بُعد دیگر علمی حضرت فاطمه(س) گفت: یکی از ابعاد مهم دیگر حضرت(س) بحث علم‌الکتاب است. علم‌الکتاب، مسئله بسیار مهمی در روایات ما است. قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیدًا بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ، بگو کافی است‌ خدا و آن کس که نزد او علم کتاب است میان من و شما گواه باشد.» در روایاتی متعددی داریم که شأن نزول این آیه، در شأن امیرالمؤمنین علی(ع) نازل شده است. در روایات داریم که اهل بیت(ع) علم‌الکتاب دارند یعنی علمی که برای معاجز عجیب و قدرتمند، نیاز است. پس این علم برای اهل بیت ثابت است.

وی با توضیح اینکه آیا برای حضرت زهرا(ع) نیز علم‌الکتاب ثابت است، گفت: درباره این موضوع امام صادق(ع) فرمودند: «وَ اَللَّهِ عِنْدَنَا عِلْمُ اَلْکِتَابِ کُلُّهُ» نکته‌ای که مرتبط می‌شود با علم‌الکتاب حضرت فاطمه این است، از ضمیر «نا» در کلمه عِنْدَنَا، دو معنا قابل استخراج است؛ علم‌الکتاب نزد ما اهل‌بیت است که در این صورت حضرت فاطمه(س)، صاحب علم‌الکتاب خواهد بود چون شخصی از اشخاص اهل‌بیت و جزء خمسه طیبه است و دومین معنا، امام از اهل‌بیت باشد، در این صورت حضرت فاطمه(س)، از این کلام امام صادق خارج می‌شوند.

فرخی ادامه داد: در جریان بیعت اجباری از امیرالمؤمنین(ع) حضرت زهرا(س) خود را به مسجد رساندند؛ تعبیر روایت این است که حضرت فاطمه(س) می‌فرماید: «اگر پسرعموی مرا رها نکنید، فریاد می‌زنم و شکایت می‌کنم به خدا و بدانید جایگاه من از شالح و ناقه صالح کمتر نیست.» این‌ها نشان از عصمت حضرت فاطمه(س) دارد که در آن صحنه متوجه این هستند که باور ما شیعیان را پس از سال‌ها بسازند. اگر حضرت فاطمه(س) نفرین می‌کردند، قطعا بر آن‌ها نازل می‌شد، زیرا که مقام حضرت کمتر از مقام صالح نیست.

معاون پژوهش مرکز تخصصی امام شناسی بیان کرد: سلمان نقل می‌کند: «وقتی حضرت فاطمه(س) هنوز نفرین نکرده بودند، اراده نفرین که کردند، ستون‌های مسجد به لرزه درآمد و از زمین جدا شد. در همین حین امیرالمؤمنین از من خواست که نزد حضرت فاطمه(س) بروم و از وی بخواهم که نفرین نکند چرا که اگر چنین شود، مدینه با خاک یکسان می‌شود.» لذا با این با قرینه حضرت فاطمه(س) هم می‌تواند علم‌الکتاب داشته باشد.

وی در پایان تاکید کرد: بدانیم همه این ابعادی که از علم حضرت زهرا(س) گفتیم، مسائل مهم، دقیق و قابل بحث است. اما بدانیم دختر این مادر کسی است که امام سجاد(ع) به زینب کبری خطاب می‌کند: «انتِ بحمدلله عالمه غیر معلمه.» حضرت زینب(س) که جزء معصومین شمرده نمی‌شود اما این‌گونه مورد خطاب امام معصوم قرار می‌گیرد.

انتهای پیام