کشاورزان قطب سیر ایران در جستجوی آب و امید

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اسرا درویشی؛ در حوالی دریاچه ارومیه، جایی که زمانی صدای آب و طنین زندگی در زمین‌های کشاورزی شهر تیمورلو که به قطب سیر ایران معروف است، می‌پیچید، اکنون سکوتی سنگین حکم‌فرماست. خشکی تدریجی دریاچه ارومیه و شوری آب‌های زیرزمینی، سال‌هاست که نفس زمین‌های حاصلخیز این منطقه را بریده است. کشاورزان تیمورلو، که زندگی‌شان از دیرباز با زمین و آب گره خورده بود، امروز با دشوارترین تصمیم‌های زندگی خود مواجه هستند؛ ماندن و جنگیدن با طبیعت یا ترک شهر و دل سپردن به نامعلومی زندگی شهر یا مهاجرت به استان‌های پرآب برای کشاورزی.

کشاورز اول؛ یدالله کریمی، کشاورز ۵۶ ساله و پدر ۵ فرزند

یدالله کریمی، پیرمردی است با صورتی آفتاب‌سوخته و دستانی که خطوط زحمت و سال‌ها کار روی زمین را فریاد می‌زنند. او در کنار زمین خشکیده‌اش نشسته و به دوردست خیره شده است.

از او جویا می‌شوم که وضعیت کشاورزی تیمورلو در گذشته چگونه بود، می‌گوید: تیمورلو جایی بود که زمین‌هایش مثل طلا بود. هر چیزی می‌کاشتی، جواب می‌داد. گندم، جو، یونجه، حتی باغ‌های انگورمان زبانزد بود. آن روزها، قنات‌ها پر آب بود و چاه‌های کم‌عمق هم به ما جواب می‌داد. اما حالا… نگاه کن! این زمین، همانی است که با دست خودم آبادش کردم، ولی امروز دیگر حتی علف هم در آن سبز نمی‌شود. چرا؟ چون آب چاه شور شده. هر سال هم بدتر می‌شود.

او در رابطه با راه‌های تأمین آب ادامه می‌دهد: هیچ کاری از دست ما برنمی‌آید. گاهی از تانکرها آب می‌گیریم، ولی قیمتش سر به فلک می‌زند. یک تانکر آب هشت میلیون تومان است و همین هم برای یک هکتار زمین، یک قطره است. از دولت کمک خواستیم، ولی فقط وعده شنیدیم. می‌گویند باید سیستم آبیاری قطره‌ای نصب کنیم. من با کدام پول؟ اگر این زمین جواب می‌داد، مگر می‌خواستم کمک بخواهم؟

او می‌افزاید: چه بخواهم چه نخواهم، اینجا ماندنی نیستم. چهار تا از بچه‌هایم رفته‌ان شاهین دژ که آب دارد. من هم اگر جوان‌تر بودم، می‌رفتم. اما حالا که می‌مانم، انگار روی جنازه این زمین نشسته‌ام.

کشاورز دوم؛ زهرا قاسمی، ۵۲ ساله و کشاورز زن تیمورلو

زهرا قاسمی، زنی است که زندگی‌اش در تمام سال‌های گذشته در کنار زمین و آب گذشته است. او همسرش را به دلیل سکته قلبی از دست داده و حالا به تنهایی سرپرست سه فرزندش است.

او هم در خصوص شوری آب می‌گوید: همه چیز خراب شد. آب شور شد و محصولات خراب شدند. شوهرم مدام استرس داشت. هر شب می‌نشست و با خودش حساب می‌کرد که چقدر بدهکار شده‌ایم. دو سال پیش وقتی بیست کیسه گندم‌مان خراب شد، دیگر نتوانست طاقت بیاورد. حالا من مانده‌ام و این زمین. بچه‌هایم می‌گویند زمین را بفروشیم و به شهر برویم. ولی چه کسی می‌خرد؟ هر کسی اینجا را می‌بیند، می‌گوید به درد لانه‌سازی می‌خورد، نه کشاورزی!

او در پاسخ به این پرسش که آیا هیچ سازمانی به شما کمک کرده است، می‌افزاید: نه! فقط آمدند گفتند اینجا تحقیق می‌کنیم، آنجا طرح اجرا می‌کنیم. ما نتیجه‌ای ندیدیم. شاید آن تحقیق‌ها برایشان خوب باشد، ولی ما که دستمان به هیچ جایی بند نیست. نمی‌دانم چرا حتی وامی هم نمی‌دهند که بتوانیم به کشاورزی گلخانه‌ای فکر کنیم.

ک شاورز سوم: علی ملکی، جوان ۳۳ ساله و یکی از مهاجران بازگشته به تیمورلو

علی ملکی یکی از معدود جوانانی است که بعد از مهاجرت به تهران، دوباره به تیمورلو بازگشته است. او امید داشت بتواند با استفاده از روش‌های جدید کشاورزی، به احیای زمین‌های خانوادگی کمک کند.

او نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: تهران جای ماندن نیست. کارگر که باشی، زندگی‌ات فقط از صبح تا شب عرق ریختن است. برگشتم چون اینجا زمین داریم و گفتم شاید بتوانم کاری کنم. ولی وقتی برگشتم، دیدم شرایط بدتر از چیزی است که فکر می‌کردم. آبی که قبلاً قابل استفاده بود، حالا شورتر شده. هرچه کشت می‌کنم، نصفش خشک می‌شود.

او ادامه می‌دهد: اگر کمک‌های دولتی نباشد، راهی ندارم جز این‌که دوباره برگردم شهر. طرح گلخانه‌ای دارم، ولی به وام و حمایت نیاز است. اگر این کار را نکنم، زمین‌ها هم از دست می‌روند. ما نمی‌خواهیم زمینمان را از دست بدهیم. ولی اگر شرایط همین‌طور باشد، چاره‌ای نداریم.

استفاده از روش‌های نوین کشاورزی، راهکار نجات دریاچه ارومیه

علیرضا بشیری، رئیس شورای شهر تیمورلو در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: کشاورزان حوزه دریاچه ارومیه با مشکل کمبود و شوری آب، از بین رفتن حاصلخیزی خاک، عدم باردهی و رشد محصول و از بین رفتن باغات و خشک شدن درختان مواجه هستند.

او ادامه می‌دهد: کشاورزان تیمورلویی به دلیل شوری آب چاه‌های کشاورزی و در نتیجه بی‌ثمر بودن تلاش برای کشت و زرع به اجبار به اجاره زمین در استان‌های همجوار روی آورده و کشاورزی و تولید را به غیر از محل سکونت خود دنبال می‌کنند.

او می‌افزاید: این امر در نتیجه همسایگی با دریاچه و شوری آب بوده که در مواردی منجر به مهاجرت به استان‌های مذکور هم شده است و در کاهش جمعیت نقش مؤثری دارد.

بشیری خاطرنشان می‌کند: چاه‌های غیر مجاز به وفور یافت می‌شوند اما دلیلی برای خشک شدن دریا نمی‌تواند باشد چراکه این باغات به آب نیاز دارند و مجاز یا غیر مجاز از همان آب‌های زیر زمینی تغذیه خواهد کرد.

او یادآور می‌شود: ساخت سدها در بالادست از جمله بالادست تیمورلو و عدم تغذیه سفره‌های زیر زمینی یکی از دلایل شوری آب و خشک شدن دریاچه است که دولت‌های مختلف با صرف هزینه‌های کلان قصد داشتند در از بین رفتن دریاچه جلوگیری کنند ولی دریا هم مثل انسان اگر آب نخورد جان می‌دهد؛ ما آب‌هایی را که به سمت دریاچه روانه بودند، با ساختن سد مانع شدیم و انتظار داریم دریاچه خشک نشود.

او می‌گوید: اگر برداشت‌های مجاز و غیر مجاز را عامل خشکی دریاچه بدانیم، اشتباه کرده‌ایم؛ ما رگ‌های حیاتی دریاچه را رودخانه‌ها بودند، با ساخت سد مسدود کردیم و دریاچه را به این روز انداختیم.

بشیری متذکر می‌شود: با باز کردن سدها و استفاده بهینه از آب‌های موجود با کانال کشی از طرف اداره آب و برگرداندن روال به شکل طبیعی خود می‌توانیم دریاچه را نجات دهیم و کشاورزان انتظاری بیشتر از این ندارند که نهرها کانال کشی و از هدر رفت آب جلوگیری شود که با این عمل خود کشاورزان هم با صرفه جویی در مصرف اب به نجات دریاچه کمک خواهند کرد.

احیای دریاچه ارومیه فشار دوچندانی بر بخش کشاورزی استان وارد کرده است

شهرام شفیعی، رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌شرقی نیز می‌گوید: تولیدات کشور و استان تحت تأثیر محدودیت آب و خاک قرار دارد و با توجه به این محدودیت به ازای هر متر مکعب به مقدار استاندارد محصول تولید شود.

او با بیان اینکه تولیدات کشور و استان نیز تحت تأثیر محدودیت آب و خاک قرار دارد، اظهار می‌کند: با توجه به این محدودیت باید به ازای هر متر مکعب به مقدار استاندارد محصول کشاورزی تولید شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی با تاکید بر اینکه تأمین امنیت غذایی کافی و سالم مردم از سیاست‌ها و تکالیف این وزارتخانه و سازمان است، می‌گوید: در فصل‌های هفت و هشت برنامه هفتم توسعه، وزارت جهاد کشاورزی مکلف شده تا پایان این برنامه، رشد اقتصادی سالانه بخش کشاورزی را به ۵.۵ درصد برساند و در تولید محصولات راهبردی ۹۰ درصد خودکفایی ایجاد کند.

شفیعی، با بیان اینکه تا پایان این برنامه باید میزان واردات سالانه محصولات تراریخته پنج درصد کاهش یابد، ادامه می‌دهد: با توجه به محدودیت‌های مختلف در بخش کشاورزی، نظام بهره برداری در این بخش با مشکل مواجه است.

وی با اشاره به وجود مشکل در کیفیت خاک و منابع آبی آلوده، یادآور می‌شود: برای بهره وری در بخش کشاورزی باید از کارهای تحقیقی و پژوهشی و یافته‌های مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی استان استفاده شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی با تاکید بر اینکه برای مصرف بهینه آب و خاک نیازمند فرهنگسازی هستیم و این کار باید از مدارس و در بین دانش آموزان آغاز شود، می‌گوید: در این راستا این سازمان با آموزش و پرورش همکاری می‌کند.

شفیعی، می‌افزاید: صرفه جویی و استفاده بهینه از آب در اولویت قرار گرفته و توجه به خاک همیشه در اولویت بعدی بوده است در حالی که آب قابلیت تجدیدپذیری و واردات دارد ولی خاک تجدیدناپذیر است.

او با اشاره به موضوع احیای دریاچه ارومیه، یادآور می‌شود: اجرای این طرح فشار دوچندانی بر بخش کشاورزی استان وارد کرده و اقدامات انجام شده در این زمینه نتایج مطلوبی نداشته است.

قصه تیمورلو، قصه تلخی است که در بسیاری از روستاها و شهرهای اطراف دریاچه ارومیه تکرار می‌شود. شوری آب و کاهش منابع آبی، کشاورزی را که روزی ستون معیشتی این مناطق بود، به زانو درآورده است. کشاورزان، که همواره نماد صبر و مقاومت بوده‌اند، اکنون با سخت‌ترین تصمیم‌ها روبه‌رو هستند؛ ترک زادگاه یا دست کشیدن از معیشت.

برای نجات کشاورزی تیمورلو اقدامات عاجل لازم است. تخصیص منابع مالی برای اجرای طرح‌های کشاورزی نوین، آموزش تکنیک‌های مدیریت بحران آب، و ایجاد صنایع وابسته به کشاورزی، می‌تواند جانی دوباره به این منطقه بدهد. کشاورزان این شهر هنوز امید دارند، اما این امید بدون حمایت به‌زودی خاموش خواهد شد.